Αρχές 4ου αιώνα: Ίδρυση του κτηρίου, στον άξονα του ανακτορικού συγκροτήματος, είτε από τον Μαξιμιανό Γαλέριο (293-311) ως ναού αφιερωμένου στους προστάτες θεούς της ρωμαϊκής αυτοκρατορικής Τετραρχίας, είτε από τον Κωνσταντίνο Α’ (306-337) ως μαυσωλείου, όπως αυτά που ίδρυσε για τα μέλη της αυτοκρατορικής οικογένειας στη Ρώμη και στη Νέα Ρώμη -Κωνσταντινούπολη.
Τέλη 4ου-6ου αιώνα: Μετατροπή της Ροτόντας σε ανακτορικό χριστιανικό ναό με την προσθήκη Ιερού Βήματος στα ανατολικά, πρόπυλου και παρεκκλησίων στα νότια και περιμετρικού διαδρόμου, πιθανόν επί Θεοδοσίου Α’ (379-395) ή Ιουστινιανού Α’ (527-565).
11ος-14ος αιώνας: Παραχώρηση του ναού, αφιερωμένου ήδη στους Άγιους Ασωμάτους ή Αρχαγγέλους, στη δικαιοδοσία της μονής Ακαπνίου από τον Βασίλειο Β’ (976-1025). Σύμφωνα με έγγραφα του 13ου και 14ου αιώνα ο ναός βρισκόταν σε μεγάλη οικονομική ακμή.
1525-1591: Λειτουργία της Ροτόντας ως μητροπολιτικού ναού της Θεσσαλονίκης μετά την μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε μουσουλμανικό τέμενος. Ο ναός αναφέρεται σε κείμενα της εποχής με την ονομασία του Αγίου Αγγέλου, ενώ κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κατάκτησης (1430-1912) παρέμεινε γνωστός ως Παλαιά Μητρόπολη.
1591-1912: Μετατροπή του ναού σε τζαμί με προσθήκη μιχράμπ στο Ιερό, ενώ στην αυλή οικοδομούνται μιναρές, κρήνη και ταφικός περίβολος. Τα ψηφιδωτά παρέμειναν σχεδόν στο σύνολό τους ορατά. Κατά την τελευταία ανακαίνιση του τζαμιού το 1889 έγινε ζωγραφική συμπλήρωση των ψηφιδωτών από τον Ιταλό S. Rosi, μέρος της οποίας διασώζεται στο ανατολικό τμήμα του θόλου.
1912-1914: Εργασίες για την επαναφορά και απόδοση του μνημείου στη χριστιανική λατρεία. Καθαγιασμός και αφιέρωση του ναού στον Άγιο Γεώργιο από τον μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Γεννάδιο. Το 1917 ακολούθησαν εργασίες για την μετατροπή του ναού σε «Μακεδονικό Μουσείο», που τελικά δεν υλοποιήθηκε.
1918-2015: Ανασκαφικές έρευνες αποκατάστασης και συντήρησης έγιναν τα έτη 1918-20, 1927-8, 1953, 1973-75. Μετά τους σεισμούς του 1978 και έως το 1991 έγιναν σημαντικές αναστηλωτικές εργασίες και κατά περιόδους έως το 2008 ολοκληρώθηκε η συντήρηση των ψηφιδωτών. Το 2015 με νέα προσέγγιση έγιναν τελικές εργασίες συντήρησης στη στέγη και τα ψηφιδωτά, αποκαταστάθηκε το Ιερό, εγκαταστάθηκε φωτισμός και σήμανση, διαμορφώθηκε η Ν πλευρά του περιβόλου και των παλαιοχριστιανικών προσκτισμάτων. Το μνημείο, ελεύθερο πλέον από τα πολυετή εργοταξιακά ικριώματα, αποδόθηκε οριστικά στο κοινό. Στις 21/02/2016 τελέσθηκε Θεία Λειτουργία ύστερα από δεκαετίες εργασιών και πάρθηκε απόφαση να τελείται μια φορά τον μήνα Θεία Λειτουργία στο συγκεκριμένο μνημείο.
Αγωνιστής του 1940, ετών 101: Ο Κων. Κούρογλου που πολέμησε στο αλβανικό μέτωπο μιλά στο Sputnik
Στη λίστα της Ένωσης Αναπήρων και Θυμάτων Πολέμου Θεσσαλονίκης, των ατόμων που πολέμησαν το 1940 στο αλβανικό μέτωπο και είναι εν ζωή, βρίσκονται τρία ονόματα!
«Να σας δώσω τα τηλέφωνά τους να επικοινωνήσετε», είπε στο Sputnik η γραμματέας της Ένωσης, κ. Ευγενία Κουζάνη και με μεγάλη χαρά μας έδωσε τα ονόματα και τα τηλέφωνα του κ. Αχιλλέα Κουκοδήνου, του κ. Ιωάννη Θεμελή και του κ. Κωνσταντίνου Κουρόγλου.
Το Sputnik εντόπισε τον κ. Κουρόγλου, ο οποίος ζει με την οικογένειά του στη Νέα Μαγνησία, λίγο έξω από τη Θεσσαλονίκη.
«Είχε πολεμήσει στο αλβανικό μέτωπο και είναι μια χαρά στην υγεία του», μας είπε η κ. Κουζάνη.
Ο κ. Κωνσταντίνος Κουρόγλου, γεννήθηκε το 1918 και σήμερα είναι 101 ετών!
Στο φιλόξενο σπίτι του στη Νέα Μαγνησία, μας υποδέχτηκε με πλατύ χαμόγελο μαζί με την σύζυγό του Αικατερίνη και η κόρη του Σοφία.
«Θέλετε να σας πω πού πολέμησα;» μας ρώτησε με καμάρι. Η κατάσταση της υγείας του είναι πολύ καλή, όπως μας είπε η κόρη του Σοφία, «μόνο που πλέον δεν θυμάται και τόσο καλά».
Ο κ. Κουρόγλου πολέμησε στο αλβανικό μέτωπο αλλά και μετά στον εμφύλιο. Εκπαιδεύτηκε οδηγός τεθωρακισμένου και όπως λέει «ήμουν μαυροσκούφης στα τεθωρακισμένα και κινούμασταν από τα σύνορα με την Αλβανία μέχρι την Κομοτηνή».
Κάποια στιγμή, ο κ. Κουρόγλου πάτησε με το τεθωρακισμένο σε νάρκη. Τότε, χτύπησε σοβαρά το αριστερό του πόδι. «Θα μου το έκοβαν», μας λέει κι αμέσως σηκώνει το μπατζάκι του παντελονιού του και μας δείχνει το τραυματισμένο πόδι του. Τα σημάδια είναι ακόμα εμφανέστατα.
«Ευτυχώς ήρθε ένας αρχίατρος και τους είπε να μην μου το πειράξουν. Χάρη σε αυτόν έχω το πόδι μου», λέει χαμογελώντας.
Μετά από αυτό, ο κ. Κουρόγλου νοσηλεύτηκε για περίπου 1,5 χρόνο σε νοσοκομείο.
Σε ένα από τα οικογενειακά άλμπουμ βρίσκονται διάσπαρτες φωτογραφίες του μαζί με άλλους συναδέλφους του στρατιώτες. Σε μια φωτογραφία, ο κ. Κουρόγλου βρίσκεται τραυματισμένος σε θάλαμο νοσοκομείου όπου τον χαιρετά η τότε Βασίλισσα Φρειδερίκη.
Ο Κωνσταντίνος Κουρόγλου με την Βασίλισσα Φρειδερίκη
Αυτή του απένειμε και παράσημο, το οποίο ακόμα και σήμερα ο κ. Κουρόγλου, το επιδεικνύει με καμάρι.
Κάθε χρόνο, ο κ. Κουρόγλου συμμετέχει στην μεγάληστρατιωτική παρέλαση της 28ης Οκτωβρίου που πραγματοποιείται στη Θεσσαλονίκη. Εξάλλου, το τμήμα της Ένωσης Αναπήρων και Θυμάτων Πολέμου είναι αυτό που τιμητικά ανοίγει κάθε χρόνο την στρατιωτική παρέλαση.
«Και πέρσι πήγε και μάλιστα εκνευρίστηκε γιατί τον έβαλαν να καθίσει σε καροτσάκι. Οι άνθρωποι το έκαναν για να μην κουραστεί. Αλλά ο πατέρας μου ήθελε να περπατήσει. Θα δούμε αν θα πάει φέτος», είπε η Σοφία Κουρόγλου.
Η Ένωση
Η Ένωση Αναπήρων και Θυμάτων Πολέμου Θεσσαλονίκης συστάθηκε το 1952.
«Είμαστε αυτοχρηματοδοτούμενο σωματείο και δεν παίρνουμε επιχορηγήσεις. Δηλαδή από την σύνταξη που παίρνουν τα μέλη μας κρατείται το 1% εκ του οποίου το 0,20% πηγαίνει στην Συνομοσπονδία και το 0,80% σε εμάς» είπε η κ. Κουζάνη.
Σήμερα, η Ένωση αριθμεί 300 μέλη που πολέμησαν στο Αλβανικό μέτωπο, στον Εμφύλιο, στην Κορέα και στην Κύπρο.
Από το 1882 μέχρι το 1914 υπήρξε Δήμος με την ονομασία «Δήμος Οθρυος» με πρωτεύουσα τη Γούρα. Από το 1914 μέχρι το 1928 μετατράπηκε σε «Κοινότητα Γούρας» και τέλος από το 1928 μέχρι σήμερα φέρει την ονομασία «Κοινότητα Ανάβρας».
Ηδη από την αρχαία εποχή υπήρχαν πολλοί οικισμοί στην περιοχή με τις ακροπόλεις τους, λείψανα των οποίων διακρίνουμε ακόμη και σήμερα (Κάστρο Μόριας, Γριντιάς κ.α.). Στα βυζαντινά χρόνια η περιοχή δέχτηκε πολλές βαρβαρικές επιδρομές που ανάγκασαν πολλούς από τους κατοίκους της να την εγκαταλείψουν. Τη μεγάλη της όμως ακμή η Ανάβρα (Γούρα) απέκτησε κατά την Οθωμανική κυριαρχία, τον 17ο-18ο αι. Την εποχή αυτή θαυματουργεί και αναπτύσσει αξιόλογη δράση σε όλους τους τομείς. Εχει αξιοζήλευτη Τοπική Αυτοδιοίκηση, γίνεται έδρα του Επισκόπου Θαυμακού με επισκοπικό μέγαρο, και αναπτύσσει ισχυρή οικονομία που στηρίζεται στην οικοτεχνία της υφαντικής, τη βυρσοδεψία, τη χαλκοτεχνία, τη μεταξουργία, την αμπελουργία κ.α.
Η Ανάβρα αποτελούσε ανέκαθεν το κεφαλοχώρι της Οθρυος, θέση που κατέχει μέχρι και σήμερα. Πρέπει να τονισθεί ιδιαίτερα ότι, επί αιώνες και μέχρι σήμερα, το κύριο επάγγελμα της συντριπτικής πλειοψηφίας των κατοίκων ήταν η κτηνοτροφία. Σε αυτήν οφείλονται και οι δευτερεύουσες ασχολίες των κατοίκων που είχαν ως αντικείμενο την επεξεργασία του μαλλιού και των δερμάτων (παπούτσια, τσαρουχάδικα), καθώς επίσης και η ύπαρξη πολλών εργαστηρίων που είχαν ως κινητήρια δύναμη το νερό (μαντάνι, ντριστέλες, νερόμυλοι). Ετσι αναπτύχθηκε μια εμπορική κίνηση που είχε ως προορισμούς ΄πόλεις της Μακεδονίας και την Ερμούπολη Σύρου, αλλά και το εξωτερικό (Τεργέστη, Βοσνία, Βλαχία, Σμύρνη).
Την εποχή αυτής της ακμής ο πληθυσμός της αυξήθηκε και έφτασε τις 10.000 κατ., πολλοί από τους οποίους ζούσαν ως νομάδες στα βουνά. Το 1815 όμως υπήρξε μια μεγάλη φυγή κατοίκων λόγω επιδημίας πανώλης που ενέσκηψε. Δύο χιλιάδες άνθρωποι εγκατέλειψαν τη Γούρα, ενώ πολλοί απεβίωσαν.
Παράλληλα την εποχή αυτή (1815-1821 προεπαναστατική περίοδο) υπήρχε συνεχής αναταραχή στην περιοχή και σημειώθηκαν πολλά απελευθερωτικά κινήματα με κορυφαία αυτά του 1854, 1867 και 1878, που ανάγκασαν τους Γουριώτες να εγκαταλείψουν τον τόπο τους και να μετακινηθούν σε γειτονικές πόλεις (Λαμία, Στυλίδα, Αλμυρό, Χαλκίδα κ.α.) αναζητώντας ένα πιο ήσυχο τόπο για να ζήσουν. Παράλληλα όμως οι Γουριώτες δεν έπαψαν να αγωνίζονται με τους Αρματολούς και Κλέφτες στα βουνά της Γούρας μέχρι την απελευθέρωση της Θεσσαλίας στις 21 Ιουνίου του 1881.
Στα μετέπειτα ειρηνικά χρόνια οι Γουριώτες ανασυντάσσονται και επαναδραστηριοποιούνται στο παλιό τους επάγγελμα την κτηνοτροφία και τις συναφείς ασχολίες (γεωργία, υφαντική, βυρσοδεψία κ.α.) για να φτάσουμε στα πιο δύσκολα χρόνια της ιστορίας της Ανάβρας, τη δεκαετία 1940-1950 με τον Β΄Παγκ. Πόλεμο, την Εθνική Αντίσταση και τονΕμφύλιο Πόλεμο. Στις 23 Απριλίου 1943 οι Ιταλοί καίνε το χωριό, ενώ μετά στα χρόνια του Εμφύλιου, το χωριό γίνεται κέντρο των επιχειρήσεων. Υπήρξαν πολλά θύματα και από τις δύο πλευρές, ενώ καταστράφηκαν σχεδόν όλα τα παλιά πετρόκτιστα αρχοντικά σπίτια. Την τελειωτική καταστροφή της παλιάς εικόνας της Ανάβρας επέφεραν οι δύο σεισμοί (1954 και 1980. Ετσι αυτά που βλέπει ο σημερινός επισκέπτης είναι σύγχρονα κτίσματα, τα περισσότερα μετά το 1981, που αδυνατούν να συγκροτήσουν μια… αρχιτεκτονική φυσιογνωμία του οικισμού.
Με την είσοδο της Ελλάδας στην Ε.Ε. και χάρις στις επιδοτήσεις της κτηνοτροφίας, η Ανάβρα κατάφερε να ανακάμψει. Ιδιαίτερα μετά το 1990 ο οικισμός παρουσιάζει μια συνεχή εξέλιξη και ανάπτυξη σε όλους τους τομείς (οικονομία, κοινωνική πρόνοια, εκπαίδευση, αναπτυξιακά έργα, έργα πολιτισμού κ.α.), τέτοια που να καθιστούν την Ανάβρα χωριό-φαινόμενο για την ελληνική ύπαιθρο.
Πως να έρθετε στην Ανάβρα
Η Κοινότητα Ανάβρα Μαγνησίας βρίσκεται στο νότιο τμήμα του νομού Μαγνησίας κάπου κρυμμένη στα βουνά της Όθρυος. Χιλιομετρικά βρίσκεται σε ίση περίπου απόσταση, 40 χλμ, τόσο από τη Λαμία στα νοτιοδυτικά, όσο και από τον Αλμυρό στα βόρειοανατολικά. Από την Αθήνα απέχει περίπου 250 χλμ. Αρκεί να ρίξετε μια ματιά στον παρακάτω χάρτη:
Η Ανάβρα είναι προσβάσιμη με τους παρακάτω τρόπους:
Aυτοκίνητο
Από Αθήνα: Μέσω Εθνικής Οδού (Ε75) φτάνετε στη Λαμία και από εκεί μέσω του εθνικού επαρχιακού δικτύου (Ε65) ακολουθείτε την κατεύθυνση προς Δομοκό. Σε απόσταση 22 χιλιομέτρων υπάρχει διασταύρωση με σήμανση προς Ανάβρα. Στρίβετε δεξιά και αφού περάσετε τα χωριά: Παλαμάς, Μακρολείβαδο, Μελιταία και Φιλιαδόνα (Χιλιαδού) φθάνετε στον προορισμό σας!
Από Θεσσαλονίκη: Μέσω Εθνικής Οδού (Ε75) φθάνετε στον Αλμυρό. Τον διασχίζετε με κατεύθυνση προς Ευξεινούπολη και ακολουθώντας τις ειδικές σημάνσεις προς Ανάβρα, φτάνετε στον προορισμό σας αφού έχετε διανύσει περίπου 40 χιλιόμετρα και έχετε περάσει τα χωριά: Ευξεινούπολη, Νεράιδα και Νεοχωράκι.
Λεωφορείο ΚΤΕΛ
Από Αθήνα: Υπάρχουν καθημερινά δρομολόγια προς Λαμία με αναχώρηση από το σταθμό υπεραστικών λεωφορείων της οδού Λιοσίων. Από Λαμία υπάρχουν δρομολόγια προς Ανάβρα καθημερινά. Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να επικοινωνήσετε με τα τοπικά γραφεία του ΚΤΕΛ Φθιώτιδος:
Γραφείο Αθηνών:
210-8317147
Γραφείο Θεσσαλονίκης:
2310-512444, 2310-517324
Γραγείο Λαμίας:
22310-51345
Αναχώρηση από Ανάβρα:
Δευτέρα – Σάββατο
06:30 και 15:00
Αναχώρηση από Ανάβρα:
Κυριακή
15:00
Αναχώρηση από Λαμία:
Δευτέρα – Σάββατο
05:15 και 13:45
Αναχώρηση από Λαμία:
Κυριακή
13:45
Από Αλμυρό: Υπάρχουν δρομολόγια από και προς Αλμυρό κάθε Δευτέρα και Παρασκευή.
Αναχώρηση από Ανάβρα:
Δευτέρα, Παρασκευή
06:00 και 15:00
Αναχώρηση από Αλμυρό:
Δευτέρα, Παρασκευή
05:00 και 14:05
Τρένο (ΟΣΕ)
Από Αθήνα: Υπάρχουν δρομολόγια καθημερινά προς Λαμία (Στάση Λιανοκλάδι). Για τις ακριβείς ώρες των δρομολογίων μπορείτε να επικοινωνήσετε στο 1110 ή να συμβουλευτείτε τον ιστοτόπο του ΟΣΕ.
Από Θεσσαλονίκη: Υπάρχουν δρομολόγια καθημερινά προς Λαμία (Στάση Λιανοκλάδι) και Βόλο. Για τις ακριβείς ώρες των δρομολογίων μπορείτε να επικοινωνήσετε στο 1110 ή να συμβουλευτείτε τον ιστοτόπο του ΟΣΕ.
Ταξί
Μπορείτε να μεταβείτε στην Ανάβρα και με ταξί, είτε από την αφετηρία των ταξί στη Λαμία, είτε επικοινωνώντας με τον κ. Καραγεώργο Γεώργιο, οδηγό ταξί με έδρα τη Φιλιαδόνα (Χιλιαδού), ο οποίος εξυπηρετεί δρομολόγια προς και από την Ανάβρα. Μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί του στο τηλέφωνο: 6972-092927.
Τα αξιοθέατα του χωριού
Κεντρική Πλατεία
Στο κέντρο του οικισμού υπάρχει η Κεντρική Πλατεία, υπερυψωμένη σε σχέση με τον κεντρικό δρόμο του οικισμού. Στη νότια πλευρά της βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, ο ενοριακός ναός της Ανάβρας που πρόσφατα ανακαινίστηκε, ενώ τριγύρω βρίσκονται τα 4 από τα 5 μαγαζιά (ταβέρνες-κρεοπωλεία) του χωριού. Ανατολικά της πλατείας βρίσκεται ένας κοινοτικός διώροφος χώρος στάθμευσης με το Πολιτιστικό Κέντρο στην τρίτη στάθμη και πίσω από αυτό, στο βοριά, το Κέντρο Εξυπηρέτησης Πολιτών.
Η Κεντρική Πλατεία της Ανάβρας λειτουργεί πραγματικά ως πυρήνας του οικισμού, ως καρδιά που αιμοδοτεί με ζωή όλο το χωριό. Εδώ υπάρχουν από δεκαετίες, αν όχι αιώνες, τα μεγάλα πλατάνια που χαρίζουν τη σκιά τους το καλοκαίρι. Εδώ συντελούνται τελετές θρησκευτικές (Ανάσταση), κοινωνικές (γάμοι, βαφτίσια), ψυχαγωγικές εκδηλώσεις (θέατρο, συναυλίες, χοροί), καθώς και το μεγάλο καλοκαιρινό διήμερο πανηγύρι του Αγ. Παντελεήμονα (27-28 Ιουλίου), που συγκεντρώνει χιλιάδες κόσμου.
Κάτω Πλατεία
Στα νότια της κεντρικής Πλατείας και της εκκλησίας του Αγ. Δημητρίου εκτείνεται η Κάτω Πλατεία όπου βρίσκεται το Κοινοτικό Κατάστημα και το αγροτικό ιατρείο. Ακόμη εδώ βρίσκονται το Νηπιαγωγείο, ένα σύγχρονο αξιόλογο κτήριο στην κάτω στάθμη του οποίου στεγάζεται το Λαογραφικό Μουσείο Κτηνοτροφικής Ζωής, και δίπλα το Δημοτικό Σχολείο στο δώμα του οποίου επεκτείνεται η πλατεία. Την πλατεία κοσμεί το Ηρώο των Πεσόντων και μια μικρή παιδική χαρά. Ανατολικά της πλατείας βρίσκεται ο πεζόδρομος Παπαδήμ’, που οδηγεί από την κεντρική πλατεία στο Κοινοτικό Κατάστημα και το Νηπιαγωγείο, και στη συνέχεια ενώνεται με το δρόμο που οδηγεί στις πηγές Ανάβρας. Στην απόληξη του βρίσκεται μαρμάρινη βρύση, έργο ντόπιου τεχνίτη.
Οι εκκλησίες της Ανάβρας
Μέσα στον οικισμό της Ανάβρας υπάρχουν τρεις εκκλησίες: ο Ι.Ν. Αγίου Δημητρίου, ο οποίος είναι και ο ενοριακός και βρίσκεται στην κεντρική Πλατεία, ο Ι.Ν. Αγίου Γεωργίου που βρίσκεται στο ΒΑ άκρο του χωριού και ο Ι.Ν. Αγίας Παρασκευής, στην έξοδο προς Λαμία, ο οποίος είναι ο ναός του Κοιμητηρίου. Αξίζει να παρατηρήσουμε ότι οι δύο πρώτοι ναοί είναι αφιερωμένοι σε δυο αγίους που ο εορτασμός τους συνδέεται άμεσα με τη κτηνοτροφία: Του Αγ. Γεωργίου τα ζώα ανεβαίνουν στα βουνά, ενώ του Αγίου Δημητρίου επιστρέφουν.
Άλλες εκκλησίες που υπάρχουν στη γύρω περιοχή είναι το άλλο μεταβυζαντινό δισυπόστατο εκκλησάκι του Αγ, Αθανασίου και Αγ. Σεραφείμ κοντά στις πηγές, τα εξωκλήσια του Αγ. Παντελεήμονα και του Αγ. Νικολάου Βουναίνης στα νότια του χωριού, καθώς και το εξωκλήσι του Προφήτη Ηλία στην Αλογόραχη, κοντά στο Αιολικό Πάρκο. Επίσης υπάρχουν και τρία ακόμη εξωκλήσια που κτίστηκαν πρόσφατα.
Αιολικό Πάρκο Αλογοράχης
Το Αιολικό Πάρκο Αλογόραχης αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα έργα της Κοινότητας Ανάβρας. Γιατί είναι ένα έργο περιβαλλοντικό με ιδιαίτερη σημασία και εμβέλεια. Οι λόγοι που συνηγορούν σε αυτό είναι πολλοί, ενώ δύσκολα θα εύρισκε κανείς κάτι αρνητικό να προσάψει, -όσον αφορά την περίπτωση της Ανάβρας.
Αν ενδιαφέρεστε να μάθετε περισσότερα για το αιολικό πάρκο, πατήστε εδώ.
Λαογραφικό Μουσείο Κτηνοτροφικής Ζωής
Το Λαογραφικό Μουσείο Κτηνοτροφικής Ζωής Ανάβρας Μαγνησίας στεγάζεται στη κάτω στάθμη του κτηρίου του Νηπιαγωγείου. Είναι μια μεγάλη ενιαία αίθουσα στην οποία θα εκτίθενται αντικείμενα που έχουν ήδη συγκεντρωθεί και αναφέρονται στις συνήθειες και τον τρόπο ζωής των κτηνοτρόφων στη διάρκεια των τεσσάρων εποχών. Ηδη βρίσκεται στη φάση της υλοποίησης η μουσειολογική μελέτη εφαρμογής που έχει εκπονηθεί.
Το Μουσείο έχει είσοδο από το βοριά, από τη πλατεία, και έξοδο στο νοτιά σε δική του αυλή, που ανοίγεται στη θέα των γύρω βουνών.
Πλατώματα με βρύσες
Βρυσούλα
Ο χώρος Βρυσούλα βρίσκεται στην αρχή του χωριού από τη μεριά της Λαμίας, πάνω σε ένα ρέμα. Πήρε το όνομα του από μια φυσική πηγή (το χωριό έχει 9 συνολικά) που υπάρχει εδώ. Πρόκειται για τη διευθέτηση ενός ρέματος σε επίπεδα που κλιμακώνονται μέχρι τον κεντρικό δρόμο. Στο κύριο επίπεδο κατασκευάστηκε βρύση, και πάνω από αυτήν οργανώθηκε παιχνιδότοπος με κούνιες και τσουλήθρα. Επίσης δημιουργήθηκαν παρτέρια και φυτεύτηκαν δένδρα.
Τρεις Βρύσες
Βρίσκεται στην περίμετρο του οικισμού, στη ΒΑ πλευρά, δίπλα στην εκκλησία του Αγ. Γεωργίου, την άλλη μεγάλη εκκλησία του χωριού, πάνω σε ένα από τα ρέματα-χειμάρρους που διατρέχουν το χωριό. Υπάρχει πηγή με τρεχούμενο νερό, ανακατασκευή παλιάς βρύσης που υπήρχε. Ακόμη δημιουργήθηκε καθιστικό κάτω από τη δροσερή σκιά των πλατανιών που υπάρχουν τριγύρω.
Διαμονή
Δυστυχώς, στην Ανάβρα δεν υπάρχει ακόμη κατάλυμα που να καλύπτει τις ανάγκες μιας σωστής διαμονής. Υπάρχουν κάποια δωμάτια που εξυπηρετούν μόνο σε περίπτωση ανάγκης. Ξενώνες και ξενοδοχεία μπορείτε να βρείτε στις κοντινές πόλεις Αλμυρό (40 χλμ.) και Λαμία (44 χλμ.).
Μια αρκετά ικανοποιητική λύση είναι ο Ξενώνας της Ενορίας Αγίας Παρασκευής Δομοκού στο Δομοκό (37 χλμ.). Εχει την καλύτερη και πιο σύντομη πρόσβαση, διαθέτει 14 δωμάτια 2κλινα, 3κλινα, 4κλινο (σύνολο 38 κλίνες), με ατομικό λουτρό το καθένα, καλοριφέρ, ΤV. Τιμή 15€ ανά άτομο. Για κρατήσεις παρακαλώ απευθυνθείτε στον π. Νικόλαο Κουλουμπρούκα, τηλ. 22320-22409 (οικία), 22320-22012 (ναός), κιν. 6978-908576.
Η Νέα Μαγνησία Θεσσαλονίκης, στα 1930 με μερικούς από τους πρώτους κατοίκους της στο καφενείο του Κολοκοτρώνη. Εικονίζονται από αριστερά οι Κώστας Μπογιατζής, Γιάννης Λεόντογλου, ο διευθυντής του σχολείου Χαμαθέου και όρθιος, ο καφετζής Πρόδρομος Κολοκοτρώνης, ενώ παραδίπλα κάθονται οι Γιάννης Ιωαννίδης και Αντώνιος Χουρσόγλου.
Η Νέα Μαγνησία κτίσθηκε δίπλα από το παλιό τούρκικο οικισμό Αραπλί για τους πρόσφυγες από το Χαμιντιέ της Μικράς Ασίας του 1925 και οι κάτοικοι (περί τις 200 οικογένειες) ήταν γεωργοί κηπουροί και ζωοτρόφοι και στην πλειοψηφία τους ήταν αγράμματοι και η κυρίως γλώσσα τους ήταν η τουρκική.
Ο Τάσος Κολοκοτρώνης το 1933 με τη μητέρα του έξω από το καφενείο
Από τη Θεσσαλονίκη απείχε εννέα χιλιόμετρα, την παραγωγή τους τη πουλούσαν στην λαχαναγορά και με τη σκληρή δουλειά τους, περνούσαν σχετικά καλά. Σύμφωνα με την περιγραφή του Τάσου Κολοκοτρώνη, «τα παιδιά που γεννιόντουσαν μαθαίνανε συγχρόνως και τις δύο γλώσσες και μετά τις σχολικές ώρες δουλεύανε και στα κτήματα τους σε διάφορες δουλειές. Τα σπίτια τους ήταν μικρά αλλά κτισμένα σε οικόπεδα ενός στρέμματος και υπήρχε μεγάλη ευρυχωρία γι αυτούς για τα ζώα τα κάρα τους στάβλους, αχυρώνες, φούρνους, πηγάδια και ότι άλλο χρειαζότανε ένα νοικοκυριό και κανένα σπίτι δεν είχε κλειδαριά αλλά ένα μικρό γάντζο από σύρμα . Τα παιδιά μετά τις δουλειές τους είχαν την ευκαιρία να παίζουν σε μεγάλες αυλές που δεν είχαν και φράχτες και όλοι μπορούσαν να περνούν από όποια αυλή ήθελαν δίχως κανένα περιορισμό γιατί όλοι ήταν γνωστοί και σχεδόν συγγένευαν μεταξύ τους. Το χωριό με τους άλλους δύο εφαπτόμενους συνοικισμούς, τα Διαβατά και το Γαλλικό, ήταν καταπράσινο από τα λαχανικά και τα οπωροφόρα δέντρα. Τα σπίτια απαραιτήτως είχαν στις αυλές δέντρα ακακίες μουριές και διάφορα λουλούδια».
Σημείωση: Τα κείμενα και οι φωτογραφίες είναι από το βιβλίο του Τάσου Κολοκοτρώνη Μία ζωή γεμάτη περιπέτειες, που εκδόθηκε στη Μελβούρνη το 2009
Το Dudular ήταν τούρκικο τσιφλίκι ευρισκόμενο δυτικά του Χαρμάνκιοι και βόρεια του αμαξιτού δρόμου Θεσσαλονίκης-Γιαννιτσών. Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση η ονομασία του οικισμού προέρχεται από τον τούρκικο γυναικείο τίτλο «Dudu» (όμορφη κυρά), τον οποίο έφερε κάποια επώνυμη μουσουλμάνα κάτοικός του. Αγνωστο είναι αν το Ντούντουλαρ έχει κάποια σχέση με το δημοφιλή λαϊκό χορό «ντούντουλο», ο οποίος χορευόταν σε διάφορα μέρη της Μακεδονίας και της Θεσσαλίας, κυρίως την τρίτη ημέρα του Πάσχα, με τη δοξασία ότι εμπεριείχε το στοιχείο επίκλησης της βροχής. Το Ντούντουλαρ ανήκε στο μουκατά των χωριών των καρβουνιάρηδων και οι κάτοικοί του ήταν υποχρεωμένοι να παρασκευάζουν και να παραδίδουν ετήσια στο τουρκικό δημόσιο ορισμένη ποσότητα ξυλοκάρβουνων για τις ανάγκες των Σιδηροκαυσίων (Μαντεμοχώρια Χαλκιδικής). Παράλληλα οι κάτοικοι του τσιφλικιού ασχολούνταν με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Τους 15ο-16ο αιώνες το Ντούντουλαρ διέθετε 21 σπίτια, τα οποία αυξήθηκαν σε 34 κατά τους 17ο-18ο αιώνες. Το 1694 όλοι οι κάτοικοι του οικισμού ήταν χριστιανοί, πλήρωσαν δε τότε ispense 200 άσπρα. Οι κάτοικοι του Ντούντουλαρ εκκλησιάζονταν στο ναό του Αγίου Δημητρίου, που κτίσθηκε το 1853 και αποτελεί σήμερα διατηρητέο εκκλησιαστικό μνημείο. Ο ναός αυτός βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του οικισμού των Διαβατών, μέσα στον περίβολο του τοπικού νεκροταφείου. Το τέμπλο του ναού αποτελεί ξυλόγλυπτο έργο τέχνης, διακοσμημένο με αξιόλογες εικόνες αγιογράφων της Κουλιακιάς. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ναού του Αγίου Δημητρίου αποτελούν οι πολλές σλάβικες επιγραφές, στοιχείο ενδεικτικό της προσχώρησης των κατοίκων του Ντούντουλαρ στη σχισματική εκκλησία της Βουλγαρίας. Κατά το σχολικό έτος 1894-1895 στο ελληνικό γραμματοδιδασκαλείο του Ντούντουλαρ φοιτούσαν 14 μαθητές και δίδασκε ένας δάσκαλος. Το 1906 το γραμματοδιδασκαλείο του οικισμού ήταν βουλγάρικο και φοιτούσαν σ’ αυτό 20 μαθητές. Στις αρχές του 20ου αιώνα το Ντούντουλαρ ανήκε στην ιδιοκτησία του Σκενδέρ πασά και κατοικούνταν από 26 βουλγάρικες οικογένειες, που αριθμούσαν 156 κατοίκους.
Το κείμενο παρατίθεται τον Οκτώβριο 2003 από την ακόλουθη ιστοσελίδα της Δήμου Εχεδώρου
»Κανένας δεν πρέπει να περνάει την Ιερά Οδό με αυτοκίνητο, είναι ιεροσυλία. Πρέπει να την περπατά, όπως την περπατούσαν οι αρχαίοι και να αφήνει όλο του το είναι να πλημμυρίζει φως. Αυτή δεν είναι χριστιανική λεωφόρος, έγινε από τα πόδια αφοσιωμένων παγανιστών πηγαίνοντας προς τη μύηση στην Ελευσίνα. Δεν υπάρχει πόνος ούτε μαστίγωμα της σάρκας που να συνδέονται με αυτή τη μυσταγωγική αρτηρία. Όλα εδώ μιλάνε τώρα, όπως αιώνες πριν, για μία φωταψία, μία εκτυφλωτική ευχάριστη φωταψία. Το φως αποκτά μία υπερβατική ιδιότητα,δεν είναι απλώς το φως της Μεσογείου, είναι κάτι παραπάνω, κάτι απροσμέτρητο, κάτι ιερό.» Αμερικανός συγγραφέας Henry Miller (1891-1980)
Η Ιερά οδός ήταν κατά την αρχαιότητα ο δρόμος που ένωνε την πόλη των Αθηνών με την Ελευσίνα και το Θριάσιο Πεδίο, στο οποίο μία φορά το χρόνο τελούνταν τα περίφημα Ελευσίνια μυστήρια. Είχε μήκος 22 χιλιόμετρα, ξεκινώντας από την Ιερά Πύλη στην περιοχή του Κεραμεικού, κοντά στο Δίπυλο. Στο μεγαλύτερο τμήμα της ακολουθούσε την πορεία της σημερινής Ιεράς Οδού, διέσχιζε η περιοχή μεταξύ του Όρους Αιγάλεω και του Ποικίλου Όρους, καταλήγοντας στο Ιερό της Δήμητρας στην Ελευσίνα. Στην αρχαιότητα οποιοσδήποτε δρόμος που ένωνε το άστυ με κάποιο περιφερειακό ιερό, συνήθιζε να αποκαλείται «Ιερά Οδός». Η αθηναϊκή αρχαία Ιερά Οδός φέρεται να είχε την ονομασία «Ελευσινιακή». Σύμφωνα με τα ευρήματα των ανασκαφών, κατά τη διάρκεια της χρονικής περιόδου μεταξύ των Κλασσικών έως και των Ρωμαϊκών χρόνων στην Ιερά Οδό κατασκευάσθηκαν τουλάχιστον οκτώ επάλληλα οδοστρώματα και η πορεία της σχεδόν ταυτίζεται με τη σύγχρονη οδική αρτηρία (που εκτείνεται από την Οδό Πειραιώς έως την Ελευσίνα), έχοντας κάποιες μικρές παρεκκλίσεις.
Οι αρχαιολόγοι εκτιμούν ότι η Ιερά Οδός (διάσπαρτη από Ιερά και εργαστήρια, ενώ έχουν ανακαλυφθεί και παρόδια νεκροταφεία) αποτελούσε χώρο συγκέντρωσης πεζοπόρων προσκυνητών (αποκλειστικά άνδρες σύμφωνα με την παράδοση) που κατά την μετάβασή τους προς την περιοχή της Ελευσίνας αντάλλασσαν σκωπτικά πειράγματα, γνωστά και ως «γεφυρισμοί».Βασιζόμενοι σε ιστορικά στοιχεία θεωρείται ότι οι κάτοικοι της Αθήνας, διέσχισαν την πορεία αυτή για πρώτη φορά κατά την υστεροελλαδική περίοδο (1600-1100 π.Χ.) προκειμένου να προσεγγίσουν τον οικισμό της Ελευσίνας. Αργότερα, η λατρεία της θεάς Δήμητρας στους χώρους της Ελευσίνας, που χρονολογείται ότι ξεκίνησε περίπου τον 11ο π.Χ. αιώνα και από τον 8ο αιώνα π.Χ. και έπειτα που καθιερώθηκαν επίσημα τα Μεγάλα Μυστήρια (Ελευσίνια μυστήρια), η αρχαία Ιερά οδός, διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο, με τις λατρευτικές πομπές να ακολουθούν αυτή τη διαδρομή. Κατά το δεύτερο μισό του 6ου αιώνα, επί του τυράννου Πεισίστρατου και των γιων του, η Ελευσίνα ενσωματώθηκε στο αθηναϊκό κράτος, το ιερό της έγινε ευρέως γνωστό σε πανελλήνιο επίπεδο και ολοκληρώθηκε η διαμόρφωση της Ιεράς Οδού. Κατά τον 4ο αιώνα μ.Χ., με τη επικράτηση του χριστιανισμού, τα Ιερά της Ελευσίνας παρήκμασαν και το 395 μ.Χ. λεηλατήθηκαν από τους Βησιγότθους του Αλάριχου. Η χρήση της Ιεράς Οδού όμως συνεχίστηκε επί πολλούς αιώνες αργότερα, καθώς ο δρόμος εξυπηρετούσε τη σύνδεση του οικισμού της Ελευσίνας και των γύρω χωριών με την Αθήνα.
Το αρχαίο Χαϊδάρι, αναπτύχθηκε κατά μήκος της Ιεράς οδού και ήταν γνωστό κατά τους κλασσικούς και ελληνιστικούς χρόνους ως Έρμος. Μετά τα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ., με την κλεισθένεια μεταρρύθμιση, ο Έρμος αποτέλεσε έναν από τους πιο σημαντικούς δήμους της Ακαμαντίδου φυλής. Η περιοχή του Χαϊδαρίου, με το χαρακτηριστικό Λόφο του Προφήτη Ηλία, ήταν το σημείο αναφοράς για την άφιξη των επισκεπτών, αφού αποτελούσε το δυτικότατο άκρο της περιοχής των Αθηνών και η θέα από το λόφο πρόσφερε στους ταξιδευτές την ευκαιρία να θαυμάσουν τη λαμπρή Αθηναϊκή πολιτεία.Τα αναλήμματα του δρόμου είναι κατασκευασμένα από κροκαλοπαγείς λίθους μεγάλου μεγέθους ή ασβεστολιθικές πέτρες και εδράζονται στον φυσικό βράχο (κιμηλιά) σε βάθος που κατά τόπους φτάνει τα 1,48 μ. Μπορεί κανείς να διακρίνει τρία οδοστρώματα: Το κατώτερο αποτελείται από τη λειασμένη επιφάνεια του φυσικού βράχου, όπου οι μικρές λακκούβες έχουν γεμιστεί με πατημένο κιμηλόχωμα. To μεσαίο οδόστρωμα αποτελείται από παχύ στρώμα πατημένου κιμηλοχώματος με μικρές πέτρες. To ανώτερο είναι λιθόστρωτο πλάτους 0,20 μ. Μεταξύ των τριών οδοστρωμάτων μεσολαβούν λεπτότερα στρώματα από άμμο εμπλουτισμένη με ψιλό χαλίκι. Το πλάτος του αρχαίου δρόμου ποικίλει κατά μήκος της οδού. Ο ανασκαφέας Ιωάννης Τραυλός περιγράφει τα κατασκευαστικά χαρακτηριστικά της Ιεράς Οδού:
Ιωάννης Τραυλός
«Το πλάτος της περιορίζεται εκατέρωθεν διά λίθων επίτηδες τοποθετημένων, οι οποίοι εξείχον κατά τό ήμισυ υπέρ τό έδαφος. Όπου τό έδαφος ήτο μαλακόν αντικατεστάθη δι’ επιχώσεως μικρών λίθων και χώματος, επί τής επιφανείας δε τής επιχώσεως ταύτης φαίνεται ότι ετέθησαν πλακοειδείς λίθοι μετρίου μεγέθους, οί όποίοι απετέλεσαν τό έδαφος τής οδού». Σε βραχώδεις πλαγιές, όπως ο λόφος της Ηχούς (λόφος Καψαλώνας, βορειοανατολικές υπώρειες του Ποικίλου όρους δυτικά του Άνω Δάσους Χαϊδαρίου και βόρεια της συνοικίας του Δαφνιού) υπήρχαν λαξεύσεις ή εκβραχισμοί, προκειμένου να χαραχθεί η πορεία της οδού, ενώ στις κατηφοριές ο δρόμος υποστηριζόταν από χτιστά αναλημματικά τοιχάρια. Σε αμμώδεις περιοχές, όπως γύρω από τη λίμνη Κουμουνδούρου, το υπόστρωμα αποτελούνταν από μικρές πέτρες και χώμα.Ένα εξαιρετικά καλοδιατηρημένο μέρος της Ιεράς Οδού, περίπου 200 μέτρων, έχει ανασκαφεί κοντά στο ιερό της Αφροδίτης στην Αφαία Σκαραμαγκά, όπου έχουν διατηρηθεί μέχρι και σήμερα αυλακιές-αποτυπώματα από τις ρόδες των διερχόμενων αρμάτων και αμαξιών. Από το σημείο αυτό έως την Ελευσίνα έχουν αποκαλυφθεί πολλαπλά μικρότερα τμήματα.
Ιερό Αφροδίτης Αφαίας
Στις αρχές της δεκαετίας του 1930 έγιναν εκτεταμένες έρευνες κατά μήκος της Ιεράς Οδού, από τον λόφο του Προφήτη Ηλία μέχρι τη Λίμνη Κουμουνδούρου, στα σύνορα Χαϊδαρίου και Ασπροπύργου και οφείλονταν στην προσπάθεια του τότε διευθυντή της αρχαιολογικής υπηρεσίας Κωνσταντίνου Κουρουνιώτη (1878-1945) να αναδείξει τα ιστορικά αυτά στοιχεία. Οι έρευνές του είχαν ξεκινήσει στον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας και στη συνέχεια θέλησε να επεκτείνει τις ανασκαφές και στην Ιερά οδό, προκειμένου να ολοκληρώσει τη μελέτη των ελευσινιακών ιερών. Τμήματα της οδού έχουν αποκαλυφθεί επίσης, στον Αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού αλλά και στην περιοχή δυτικά του. Ακόμη, το αρχαίο οδόστρωμα έχει εντοπιστεί σε πολλά σημεία της πεδιάδας του αθηναϊκού Κηφισού. Τμήμα της οδού, μήκους 44 μ., έχει ανασκαφεί μπροστά από το 9ο Δημοτικό Σχολείο Χαϊδαρίου, στη συμβολή της σημερινής Ιεράς Οδού με την οδό Κολοκοτρώνη και προς τα δυτικά. Γύρω στα 47 μ. δυτικότερα, έχει ανασκαφεί τμήμα της Ιεράς Οδού μήκους 23,5 μ., από το οποίο σώζεται μόνο το βόρειο ανάλημμα του δρόμου. Μικρότερα τμήματα του αρχαίου δρόμου έχουν εντοπιστεί και προς τα ανατολικά, εντός των ορίων του σύγχρονου Δήμου Χαϊδαρίου.
Γενική άποψη της ανασκαφής στην πλατεία Εσταυρωμένου στο Αιγάλεω, η οποία πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο των έργων για την κατασκευή του σταθμού του μετρό. Διακρίνεται η αρχαία Ιερά Οδός και τάφοι του παρόδιου νεκροταφείου (αρχείο Γ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων)
Ο σχεδιασμός της επέκτασης του Μητροπολιτικού Σιδηροδρόμου Αθηνών προς τα δυτικά επέβαλε τη διενέργεια σωστικών ανασκαφών. Συγκεκριμένα στους χώρους των σταθμών και των φρεάτων εξαερισμού της δυτικής επέκτασης της Γραμμής 3 (Μοναστηράκι – Αιγάλεω) προηγήθηκε έρευνα που σε κάποιες περιπτώσεις προκάλεσε ανασκαφική έρευνα, η οποία αποκάλυψε τμήματα της αρχαίας Ιεράς Οδού, παρόδια νεκροταφεία, εργαστηριακούς χώρους καθώς και τμήμα της αρχαίας γέφυρας του Κηφισού ποταμού. Το επόμενο φρέαρ που ανασκάφηκε ήταν το φρέαρ «Προφήτης Δανιήλ». Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι οι επιχώσεις από αυτό το σημείο και μέχρι τη γέφυρα του σημερινού Κηφισού είναι πολύ μεγάλες, όπως έχει διαπιστωθεί από τις ανασκαφές των τελευταίων ετών και κυρίως τις ανασκαφές του μετρό. Βρισκόμαστε στην ευρύτερη περιοχή του Κηφισού ποταμού, που ως γνωστόν βρισκόταν σε αρκετή απόσταση ανατολικά της σημερινής του κοίτης. Η διέλευση του ποταμού και η δράση του είναι εμφανής σε όλη την περιοχή καθώς και στη συγκεκριμένη ανασκαφή.
Τμήμα της αρχαίας γέφυρας του Κηφισού ποταμού.
Τμήμα της Ιεράς Οδού δίπλα απο τον σταθμό Μετρό του Αιγάλεω
Τμήμα της Ιεράς Οδού δίπλα απο τον σταθμό Μετρό του Αιγάλεω
Τμήμα της Ιεράς Οδού στη συμβολή των οδών Σαχτούρη και Ιεράς Οδού
Το καλύτερα σωζόμενο τμήμα της Ιεράς Οδού λίγο πριν τον Σκαραμαγκά
Το καλύτερα σωζόμενο τμήμα της Ιεράς Οδού λίγο πριν τον Σκαραμαγκά
Το καλύτερα σωζόμενο τμήμα της Ιεράς Οδού λίγο πριν τον Σκαραμαγκά
ΤΙ ΕΙΔΕ Ο ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ… Καθ’ όλο το μήκος της Ιεράς Οδού μπορούσε κανείς να διακρίνει ταφικά μνημεία διακεκριμένων και ευκατάστατων πολιτών αλλά και αρκετά νεκροταφεία με ταπεινότερους τάφους. Ήταν πολύ σύνηθες σε όλες τις ελληνικές πόλεις να χρησιμοποιούνται οι παρόδιες περιοχές για τάφους, ώστε οι νεκροί να βρίσκονται εκτός των τειχών αλλά σε σημεία προσιτά, για να είναι οι τάφοι ορατοί από όλους. Κατά μήκος της οδού υπήρχαν μικρά ιερά και ναοί, όπου γινόταν στάσεις για τελετουργίες κατά την ελευσινιακή πορεία από του πιστούς αλλά παράλληλα εξασφάλιζαν και την ξεκούραση των ταξιδευτών.Ξεκινώντας, λοιπόν, από την Αθήνα για την Ελευσίνα, σύμφωνα με τον Παυσανία, μπροστά στην Ιερά Πύλη, υπήρχαν τα μνημεία του Ανθεμόκριτου, του Μολοτού, που δεν έχει ανακαλυφθεί στις μέρες μας και του Κηφισοδότου, το οποίο ανακαλύφθηκε ανατολικότερα από το σημείο περιγραφής του περιηγητή, κοντά στην περιοχή που ονομαζόταν Σκίρον. Η περιοχή αυτή βρισκόταν στην αρχή της Ιεράς Οδού, λίγο μετά τη διασταύρωση της σημερινής ομώνυμης οδού με τη Λεωφόρο Κωνσταντινουπόλεως. Στη συνέχεια, ξεκινούσε ο μεγάλος ελαιώνας της πεδιάδας του Κηφισού, που απλωνόταν έως το Χαϊδάρι. To μεγαλύτερο μέρος του αρχαίου ελαιώνα είχε διατηρηθεί μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα. Σύμφωνα με τις πηγές, οι περίφημες μάχες στο Χαϊδάρι τον Αύγουστο του 1826 έλαβαν χώρα μέσα σε αυτόν τον πυκνό ελαιώνα, πράγμα που καθόρισε σημαντικά και την εξέλιξή τους. Δυτικά της Γεωπονικής Σχολής, στα νότια της Ιεράς οδού υπάρχει μέχρι και σήμερα περιφραγμένη η περίφημη «Ελιά του Πλάτωνα». Πρόκειται για ένα γερασμένο ελαιόδεντρο που αποτελούσε μέρος του ελαιώνα της περιοχής. Συνεχίζοντας την πορεία υπήρχε ο τάφος του Ηλιόδωρου Αλι και του Θεμιστοκλή, γιου του Πολιάρχου, τρίτου απόγονου του Θεμιστοκλή, ο οποίος έκανε τη ναυμαχία κατά του Ξέρξη και των Μήδων. Προχωρώντας λίγο συναντά κανείς το τέμενος του ήρωα Λακίου, από τον οποίο έχει το όνομα ο δήμος Λακιάδες, και το μνημείο του Νικοκλή από τον Τάραντα. Αυτά τα ταφικά μνημεία δεν έχουν εντοπιστεί, αλλά ο μεγάλος δήμος των Λακιαδών έχει ταυτιστεί με βεβαιότητα με την περιοχή της Γεωπονικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ακολουθώντας τη διαδρομή, υπήρχε ο βωμός του Ζεφύρου και ιερό της Δήμητρας και της Κόρης, όπου τιμώνται μαζί και η Αθηνά και ο Ποσειδών. To αναφερόμενο ιερό δεν έχει εντοπιστεί, αλλά θα πρέπει να βρισκόταν στον χώρο όπου σήμερα βρίσκεται το εργοστασίο Αθηναϊκής Χαρτοποιίας, αμέσως στα δυτικά της Γεωπονικής Σχολής. Στο σημείο αυτό η ελευσινιακή πομπή έκανε στάση κατά την επάνοδό της στην Αθήνα, προκειμένου να ανασυγκροτηθεί για την είσοδό της στην πόλη. Πριν τον Κηφισό, ο Παυσανίας αναφέρει το μνημείο του Θεοδώρου, στο ποτάμι αγάλματα της Μνησιμάχης και του παιδιού της και μετά ένα αρχαίο βωμό του μειλίχιου Δία. Τίποτα από τα παραπάνω δεν έχει ανακαλυφθεί, αλλά ο βωμός και το ιερό του μειλίχιου Δία πρέπει να βρίσκονταν στη θέση που κατέχει ο ναΐσκος του Αγίου Σάββα, για την ανέγερση του οποίου έχουν χρησιμοποιηθεί αρχαίοι λίθοι και τμήματα γλυπτών. Η κοίτη του Κηφισού που διάβηκε ο Παυσανίας βρισκόταν γύρω στα 1.200 μέτρα ανατολικά της σύγχρονης κοίτης, δηλαδή ανάμεσα στη Γεωπονική Σχολή και το εκκλησάκι του Αγίου Σάββα. Σήμερα, στο σημείο αυτό περνάει βαθύ ρέμα, πάνω από το οποίο έχει κατασκευαστεί γέφυρα. Κατά τον 19ο αιώνα το ρέμα αυτό αποτελούσε τον πλέον σημαντικό από τους τρεις βραχίονες του Κηφισού που διέσχιζαν την πεδιάδα. Ο περιηγητής πέρασε πάνω από τον Κηφισό μέσω λίθινης γέφυρας, που υπήρχε την εποχή εκείνη. Στην πορεία αναφέρεται στο μικρό ναό του Κυαμίτου, που βρισκόταν στο σημείο όπου διασταυρώνεται η Ιερά Οδός με την οδό Προύσσης στο Αιγάλεω. Εκεί υπάρχει μικρή εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Γεώργιο. Μετά υπήρχε το μνημείο του Ρόδιου, άγνωστο μέχρι σήμερα. Περνώντας από το ΧαϊδάριΣτη συνέχεια της διαδρομής, ο Παυσανίας κάνει αναφορά στο Μνημείο της Πυθιονίκης, που βρισκόταν στον λόφο του Προφήτη Ηλία στο Χαϊδάρι. Κατά μήκος της Ιεράς Οδού, εκτός από τα επώνυμα μνημεία που αναφέρει ο Παυσανίας, έχουν ανασκαφεί πολυάριθμοι τάφοι, που χρονολογούνται από τον 8ο αιώνα π.Χ. μέχρι και τα ύστερα ρωμαϊκά χρόνια. Μάλιστα, στο τμήμα της Ιεράς Οδού απέναντι από την είσοδο του Δρομοκαΐτειου ψυχιατρείου ανασκάφηκε ταφικός περίβολος με επτά λακκοειδείς τάφους. Κοντά στο σημείο έχει ανασκαφεί και δεύτερος μικρότερος ταφικός περίβολος και οι δύο ανάγονται στον 4ο και 3ο αιώνα π.Χ..
Άποψη του ορθογώνιου ταφικού περιβόλου στην περιοχή απέναντιαπό το Δρομοκαΐτειο Θεραπευτήριο(συλλογή Ιωάννη Ιγγλέση)
Μεταξύ του ταφικού περίβολου και της Ιεράς Οδού αποκαλύφθηκε βάθρο ταφικού μνημείου μεγάλου μεγέθους χτισμένο από κροκαλοπαγείς ορθογώνιους ογκόλιθους.
Τμήμα της Ιεράς Οδού στη συμβολή των οδών Σαχτούρη και Ιεράς Οδού
Στον ίδιο χώρο εντοπίστηκε και μαρμάρινο χέρι αγάλματος υπερφυσικού μεγέθους, το οποίο κατά πάσα πιθανότητα στεκόταν πάνω στο βάθρο. Επίσης, έχουν αναφερθεί μεμονωμένοι τάφοι εντός του περιβόλου του Δρομοκαΐτειου νοσοκομείου, αλλά και γύρω από αυτόν, που χρονολογούνται στην ίδια εποχή ιστορικά.
Συνεχίζοντας την πορεία προς τα δυτικά επί της Ιεράς Οδού, ο Παυσανίας συνάντησε στα αριστερά του, στη νότια πλευρά της Ιεράς Οδού, το Ιερό του Απόλλωνα στο Δαφνί. Εκεί ήταν μία από τις πιο σημαντικές στάσεις της ελευσινιακής πομπής. Το ιερό αυτό έχει εντοπιστεί στα όρια που καταλαμβάνει σήμερα η βυζαντινή Μονή Δαφνίου.
Ιερό του Απόλλωνα στο Δαφνί
Στην απότομη πλαγιά του Ποικίλου όρους που υψώνεται πίσω από το μοναστήρι του Δαφνιού, έχει εντοπιστεί σημαντικό λατρευτικό σπήλαιο. Το Σπήλαιο του Πανός στο Δαφνί, όπως είναι γνωστό σήμερα, φαίνεται πως αγνοούσαν τόσο ο Παυσανίας όσο και όλοι οι περιηγητές των νεότερων χρόνων.
Σπήλαιο του Πανός στο Δαφνί
Αμέσως μετά το Ιερό του Απόλλωνα, ο Παυσανίας αναφέρει το Ιερό της Αφροδίτης, ο οποίος έχει εντοπιστεί στη συνοικία του Δήμου Χαϊδαρίου Αφαία Σκαραμαγκά, βόρεια της Ιεράς Οδού και γύρω στο 1,5 χλμ. δυτικά της μονής Δαφνίου. Ο χώρος έχει ονομαστεί στις μέρες μας από τους κατοίκους «ντουλαπάκια», λόγω των εσοχών για τα αναθήματα στο ανάγλυφο του βράχου.
Ιερό Αφροδίτης Αφαίας
Στη συνέχεια, η Ιερά Οδός διακλαδιζόταν. To ένα σκέλος είχε κατεύθυνση από ανατολή προς δύση, διερχόταν από το στενό πέρασμα μεταξύ του Αιγάλεω και του Ποικίλου όρους, έβαινε γύρω από τους πρόποδες του λόφου της Ηχούς (λόφος Καψαλώνας και έστρεφε προς Βορρά, όπου βρίσκονταν οι δύο λίμνες των Ρειτών.
Λίμνη Ρειτών
To άλλο σκέλος ανηφόριζε προς τα βόρεια, διερχόταν από την κορυφή του λόφου της Ηχούς και από εκεί κατηφόριζε, συνεχίζοντας τη βορεινή κατεύθυνση, προκειμένου να συναντήσει το άλλο σκέλος της Ιεράς Οδού στο ύψος της Λίμνης Κουμουνδούρου. Σε πολλά σημεία του σκέλους αυτού έχουν διατηρηθεί χαραγμένες στον βράχο τροχιές από τις ρόδες των αρμάτων. Στην κορυφή του λόφου της Ηχούς εντοπίστηκε από τον Iωάννη Τραυλό μεγάλος τετράγωνος ασβεστόλιθος πλευράς 1,18 μέτρων και ύψους 0,47 μέτρων με ορθογωνικό τόρμο στην άνω επιφάνειά του, ο οποίος πιθανόν χρησίμευε για να διαχωρίσει τις περιοχές Αθήνα και Ελευσίνα. Η πορεία μετά τους Ρειτούς προς τα δυτικά οδήγησε τον Παυσανία στην όχθη του ελευσινιακού Κηφισού. Κοντά σε αυτόν τον Κηφισό ο Θησέας σκότωσε το ληστή που ονομάζονταν Πολυπήμων, επικαλούνταν όμως Προκρούστης. Ο ποταμός που αναφέρει ο περιηγητής δεν είναι σήμερα τίποτα περισσότερο από έναν ξεροπόταμο, ο οποίος είναι γνωστός ως Σαρανταπόταμος. Στην αρχαιότητα όμως ήταν ορμητικός, καθώς σχηματιζόταν από τα πολλαπλά ρέματα της δυτικής Πάρνηθας και του ανατολικού Κιθαιρώνα. Περνούσε μέσα από το Θριάσιο πεδίο και τους χειμερινούς μήνες πλημμύριζε τη νοτιοδυτική περιοχή της πεδιάδας καταστρέφοντας καλλιέργειες αλλά και τις ανατολικές παρυφές της αρχαίας πόλης της Ελευσίνας. Ο Παυσανίας πέρασε τον Ελευσινιακό Κηφισό από μεγάλη λίθινη γέφυρα, η οποία είχε κατασκευαστεί από τον αυτοκράτορα Αδριανό στο σημείο συνάντησης του ποταμού με την Ιερά οδό. Η γέφυρα, μήκους γύρω στα 50 μ. και πλάτους 5,5 μ., σώζεται σήμερα σε πολύ καλή κατάσταση δίπλα στη σύγχρονη γέφυρα. Είναι κατασκευασμένη από καλολαξευμένους πειραϊκούς πωρόλιθους, συναρμοσμένους με εξαιρετική ακρίβεια, και αποτελείται από τέσσερα τόξα. Πριν από αυτήν θα υπήρχε κάποια άλλη ξύλινη ή λίθινη κατασκευή.
Την 26η Οκτωβρίου 1912 υπεγράφη στο Τουρκικό Διοικητήριο Θεσσαλονίκης το ιστορικό πρωτόκολλο παράδοσης του τουρκικού στρατού και της πόλης στον Έλληνα Αρχιστράτηγο Κωνσταντίνο. Το ακριβές του κείμενο έχει ως εξής:
Μεταξύ της Α.Β.Υ. του Αρχιστράτηγου του ελληνικού Στρατού και της Α.Ε. του Αρχιστράτηγου του τουρκικού Στρατού συνεφωνήθησαν τα κάτωθι:
Άρθρο 1) Τα όπλα των Οθωμανών στρατιωτών θα παραληφθώσι και θα τεθώσιν εν αποθήκη, θα φρουρηθώσιν δε υπό την ευθύνη του Ελληνικού στρατού. Επί του αντικειμένου αυτού θα συνταχθή ιδιαίτερον πρωτόκολλον.
Άρθρο 2) Οι Οθωμανοί στρατιώται θα στρατωνισθώσι μέρος μεν εις Καραμπουρνού (Καλαμαριά), μέρος δε εις τους στρατώνας Πυροβολικού τους καλουμένους Τοπτσίν. Θα τρέφωνται υπό των αρχών Θεσσαλονίκης.
Άρθρο 3) Η πόλις της Θεσσαλονίκης παραδίδεται εις τον Ελληνικόν στρατόν μέχρι της συνομολογήσεως της ειρήνης.
Άρθρο 4) Πάντες οι ανώτεροι στρατιωτικοί υπάλληλοι και οι Αξιωματικοί έχουσι το δικαίωμα να διατηρήσωσι τα ξίφη των και να ώσιν ελεύθεροι εν Θεσσαλονίκη. Ούτοι θα δόσωσι λόγον τιμής, ότι δεν θα λάβωσι πλέον τα όπλα κατά του Ελληνικού στρατού και των συμμάχων αυτού κατά την διάρκειαν του παρόντος πολέμου.
Άρθρο 5) Άπαντες οι ανώτεροι πολιτικοί βαθμούχοι και οι υπάλληλοι του Βιλαετιού θα ώσιν ελεύθεροι.
Άρθρο 6) Οι χωροφύλακες και οι αστυνομικοί θα φέρωσι τα όπλα αυτών.
Άρθρο 7) Το Καραμπουρνού θα χρησιμεύση ως κατάλυμα των αφωπλισμένων Οθωμανών στρατιωτών. Τα πυροβόλα και τα πολεμικά μηχανήματα του Καραμπουρνού θα τεθώσιν εκτός χρήσεως υπό του Τουρκικού στρατού και θα παραδοθώσιν εις την Ελληνικής δύναμιν.
Άρθρο 8) Τα εν άρθρω 1 διαλαμβανόμενα θα εκτελεσθώσι εντός του χρονικού διαστήματος των δύο ημερών, αρχομένων από της αύριον Σάββατον 27 Οκτωβρίου 1912. Η προσθεσμία αυτή δύναται ακόμη να παραταθή τη συγκαταθέσει του Αρχιστρατήγου του Ελληνικού στρατού.
Άρθρο 9) Η κατάστασις αυτή θα τηρηθή μέχρι συνομολογήσεως της ειρήνης.
Άρθρο 10) Οι Χωροφύλακες και η Οθωμανική Αστυνομία θα εξακολουθήσωσι την υπηρεσίαν αυτών μέχρι νεωτέρας αποφάσεως.
Ο Αρχηγός του Τουρκικού στρατού Χασάν Ταξίν
Οι Πληρεξούσιοι της Α.Β.Υ. του Διαδόχου της Ελλάδος Β. Δούσμανης, Αντισυνταγματάρχης Ι. Μεταξάς, Λογαχός
Θές βήμα; Κόμβος ελεύθερης αρθρογραφίας www.thesvima.gr 
